جشن میانه پاییز؛ جشنی که به دست فراموشی سپرده شد!

جشن‌های کهن ایران چه فلسفه‌ی داشتند و ارتباط این جشن‌ها با فرهنگ و هنر ایران چه بوده است؟ با چرم ایلوک همراه شوید تا درباره‌ی جشن میانه ماه پاییز یا جشن پاییزانه این کهن دیار برای شما بگوییم.

جشن گاهنبار پاییزانه یا ایاثرم چه روزی است؟

جشن میانه فصل پاییز که در ایران کهن با نام ایاثرم می‌شناختند به مناسبت آغاز سرما نامگذاری شده است. جالب است که بدانید که جشن‌ها و فاصله‌های آنها در کهن ایران با علت و فلسفه خاصی مانند زنجیر به هم پیوسته هستند. به طور مثال جشن سده پس از ۴۰ روز از شب یلدا و پس از ۱۰۰ روز از اول آبان قرار دارد. همچنین جشن سده، پیش از ۲۵ روز از جشن اسفندگان است. جالب است که بدانید این تعاریف مطابق گاهشماری ایران است که بزرگترین دستاورد دانش گاهشماری در جهان است.

جشن میانه پاییز

جشن میانه پاییز یعنی آغاز سرما و زمان برگزاری آن در زندگی کشاورزی و دامپروری زمانی است که گله‌های گوسفند از چراگاه‌های تابستان به محل زمستانی خود باز می‌گردند. در این روز عنصر اصلی نیایش است و حاضرین در جشن دست یکدیگر را می‌گیرند و همازور، هم‌پیمان، هم‌باور و هم‌اندیش می‌شوند زیرا پیروزی و کامیابی در یگانگی و همازوری است. به ویژه در گذشته تحمل در برابر بلایای طبیعی، خشکسالی، سیل، زلزله، طوفان و مانند اینها با کمک و پشتیبانی یکدیگر شدنی و امکانپذیر بود. شرکت در این جشن و مراسم‌های مربوط به آن از وظایف دینی زرتشتیان بود. هزینه آن را همه داوطلبانه و هر کسی به اندازه درآمد و تواناییش پرداخت می‌کرد ولی همه به اندازه هم از آن هم‌بهره می‌شدند.

عنصر اجتماعی این جشن‌ها در این بود که همه فارغ از جنسیت، سن و طبقه یکسان در آن شرکت می‌کردند و در یک محل گرد هم جمع می‌آمدند و از یک سفره و غذا می‌خوردند و این امر موجب همبستگی بیشتر اجتماعی می‌شد. به‌علاوه در پایان مراسم آنچه از خوردنی باقی مانده بود به خانه افراد نیازمند فرستاده می‌شد و به این شکل نیکوکاری و خیرخواهی را تمرین می‌کردند.

گاهنبار یعنی چه؟

گفتیم جشن گاهنبار پاییزانه، ولی این واژه از چه کلماتی ساخته شده و به چه معناست؟ گاهنبار از ترکیب دو کلمه گاهان (زمان) و بار (نتیجه و ثمر) ساخته شده است. پس گاهنبار به معنای به ثمر رسیدن است. گاهنبار اشاره به شش روز تاریخ کهن دارد. آیین شش گاهنبار که اول هر گاه یک جشن گرفته می‌شد در شاهنامه فردوسی هم آمده است. هر سال شش گاهنبار دارد و برای هر گاهنبارها پنج روز جشن گرفته می‌شد. در هر گاهنبار خیرات و اطعام داده می‌شد و آیین سپاسگذاری به‌جا آورده می‌شد.

شش گاهنبار مهم ایران

گاهنبار اول: میدیوزرم؛ در این گاهنبار که برابر ۱۵ اردیبهشت است آسمان آفریده شد.

گاهنبار دوم میدیوشم؛ در این گاهنبار که برابر ۱۵ تیرماه است آب آفریده شد.

گاهنبار سوم پیتی؛ در این گاهنبار که برابر ۳۱ شهریور است زمین افریده شد.

گاهنبار چهارم ایاثرم؛ در این گاهنبار که برابر ۱۵ آبان است گیاه آفرید شد و به معنای آغاز سرما است.

گاهنبار پنجم میدیارم؛ در این گاهنبار که برابر ۲۰ دی ماه است جانوران آفریده شدند. زمانی که مردم در آرامشند و اشاره به میانه زمستان است.

گاهنبار ششم همس پت میدیم؛ در این گاهنبار که برابر ۲۵ اسفند است روز آفرینش مردمان است و مردمان جشن می‌گرفتند به خاطر اعتدال بهاری و برابر شدن ساعات روز و شب.

درباره گاهنبار اطلاعات بیشتری کسب کنید.

ارتباط جشن‌های باستانی با فرهنگ، باورها و هنر ایران

در همه جشن‌های گاهنبار، ایرانی‌ها که باورمند به دین زرتشتی بودند از هر قشری در این جشن‌ها شرکت می‌کردند و با هم آداب و رسوم را اجرا می‌کردند. در جشن میانه پاییز هم مرسوم بود یکی از موبدان به یسناخوانی بپردازد و موبدان دیگر با او هم‌نوا شوند. این جشن به مدت پنج روز در آتشکده‌ها و تالارها و حتی خانه‌ها برگزار می‌شد و آیینی برای سپاسگذاری و هم‌پیمان شدن با یکدیگر بود. وجود چنین آیین‌هایی به کشاورزان و دامداران قوت قلب و اطمینان می‌داد و به این شکل در برابر مشکلات طبیعی قدرت ایستادگی می‌یافتند. رسم بر آن بود که سفره‌ای پهن گردد و هر فرد بنا به توانایی مالی خود خیرات و مبرات دهد. ظروف مسی، مجمر آتش و چراغ روغن، میوه، آب و سرو از جمله مواردی بود که معمولا در سفره گاهنبار میانه پاییز دیده می‌شد.

تاریخچه استفاده از ظروف مسی در ایران

انسان بعد از استفاده از سنگ و فلزات مختلف به مس به عنوان یکی از فلزات موجود در طبیعت روی آورد. مس هم فلزی درخشنده بود که برای انسانها جذاب بود و هم دارای خواصی بود که انسانها را به خود جلب می‌کرد. اولین آثار مسی ایران در تپه زاغه در استان قزوین کشف شده است که مربوط به سالهای طولانی قبل از میلاد مسیح است.

درخت سرو در اسطوره‌های ایرانی

سرو درختی مقدس و بهشتی در باور زرتشتیان بوده که به دستور زرتشت در شهر کاشمر کاشته شده بود. این درخت بسیار زیبا، خوش‌قامت و بزرگ و با قدمتی ۱۴۰۰ ساله بود که به دستور خلیفه عباسی آن را قطع کردند تا به بغداد انتقال دهند اما قبل از آنکه درخت به بغداد برسد خلیفه عباسی به قتل رسید. حکیم فردوسی درباره آن سرو می‌گوید:

یکی شاخ سرو آورید از بهشت

بدروازه شهر کشمر بکشت

درخت سرو به دلیل آنکه زیبا و خوش‌قامت‌ترین درخت است و از تعلق آزاد است، نماد آزادگی است. این درخت همیشه سبز است و هیچ‌گاه خزان ندارد و نشان‌دهنده ایران همیشه سبز، خرم و شاد است. این درخت زیبا ممقاومت بالایی در برابر خشکسالی طوفان‌های سخت دارد. درخت سرو نماد ایرانی است که همواره مورد هجوم اقوام دیگر قرار گرفته ولی ماهیت و ریشه خود را رها نکرده و عمری طولانی دارد.